111
W prowadzonej działalności czasami zdarzają się powiązania gospodarcze, w których dla kontrahenta jestem zarówno wierzycielem jak i jego dłużnikiem. Wiem że w takim przypadku możliwa jest kompensata wzajemnych zobowiązań. Jakie są warunki dokonywania wzajemnych rozliczeń? Czy np. dokonując kompensaty moich zobowiązań z zobowiązaniami mojego kontrahenta muszę mieć na to jego zgodę? Czy taka forma rozliczania się z kontrahentami ma wpływ na moment powstania przychodów i kosztów uzyskania przychodów?
ODPOWIEDŹ
Warunki na jakich możliwe jest rozliczenie się z kontrahentem w formie potrącenia wzajemnych wierzytelności określone są albo w umowie zawartej pomiędzy kontrahentami, której przedmiotem jest taka forma wzajemnych rozliczeń – potrącenie umowne albo w art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego - potrącenie jednostronne (ustawowe). Taki sposób rozliczenia nie skutkuje powstaniem szczególnych sytuacji mających wpływ na powstanie przychodów podatkowych i kosztów uzyskania przychodu. Zastosowanie będą tu miały ogólne przepisy dotyczące momentu powstania przychodu wynikające z art. 14 ust. 1c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz dotyczące potrącalności kosztów uzyskania przychodów określone w art. 22 ust. 6b tej ustawy.
UZASADNIENIE
W prowadzonej działalności gospodarczej zdarzają się powiązania, w której kontrahenci są dla siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. Wówczas możliwe jest potrącenie wzajemnych wierzytelności, określane w prawie cywilnym potrąceniem. Instytucja ta uregulowana została w art. 498 – 505 k.c. Zgodnie z art. 498 § 1 gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub innym organem państwowym. Potrącenie oparte na powyższym przepisie określa się w doktrynie potrąceniem ustawowym zwanym również jednostronnym. Polega ono na złożeniu przez zainteresowaną stronę oświadczenia woli o dokonaniu potrącenia, która ma prawnokształtujący skutek w postaci wzajemnego umorzenia obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej – art. 498 § 2 k.c. Inną formą potrącenia jest potrącenie umowne, którego podstawą jest umowa zawarta pomiędzy stronami. Skutek potrącenia umownego jest taki sami jak potrącenia jednostronnego. Potrącenie ma na celu ułatwienie realizacji wzajemnych świadczeń, poprzez odstąpienie od bezpośredniego świadczenia gdy jest to prawnie możliwe. Instytucja potrącenia realizuje trzy funkcje: zapłaty, egzekucji i gwarancyjną. Funkcja zapłaty wyraża się w tym, iż w wyniku potrącenia wzajemne wierzytelności ulegają umorzeniu, tak jakby kontrahenci dokonali sobie zapłaty. W wyniku potrącenia wierzytelność jednego z kontrahentów jest zaliczona na poczet wierzytelności drugiego kontrahenta, skutkiem czego obie wierzytelności umarzają się do wysokości wierzytelności o niższej wartości, chyba, że są wierzytelnościami o tej samej wysokości, wówczas obie w całości podlegają umorzeniu. Funkcja egzekucyjna polega na tym, że dokonując potrącenia strona realizuje swoją należność wówczas, gdy druga strona nie chce jej spełnić lub gdy jest niewypłacalna. Natomiast funkcja gwarancyjna potrącenia daje pewność zaspokojenia wierzyciela, gdy tylko potrącenie będzie możliwe. Potrącenie zabezpiecza interes wierzyciela także wówczas gdy dojdzie do przedawnienia lub zajęcia wierzytelności przez osobę trzecią.
Warunkami dopuszczalności dokonania potrącenia, wynikającym z treści przytoczonego powyżej art. 498 § 1 k.c. są:
istnienie wzajemnych wierzytelności między stronami, co oznacza iż każda z nich jest zarazem wierzycielem i dłużnikiem w stosunku do drugiej strony,
przedmiotem wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku, co oznacza, iż wymagalna je...
