Co warto wiedzieć o amortyzacji

Amortyzacja to sposób rozliczania w czasie, zużycia czy wykorzystania składników majątku przedsiębiorstwa (spółki), czyli:

• aktywów  trwałych  materialnych  (w  bilansie  występujących  jako  Rzeczowe  Aktywa Trwałe),

• aktywów   trwałych   niematerialnych   (w   bilansie   występujących   jako   Wartości Niematerialne i Prawne).

Amortyzacja podatkowa jest jednym z elementów kształtujących wysokość kosztów uzyskania przychodów, bowiem kosztem uzyskania przychodów, zgodnie z art. 15 ust. 6 ustawy z dnia 15 lutego 1992 o podatku dochodowym od osób prawnych są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane zgodnie z przepisami art. 16a-16m, z uwzględnieniem wyłączeń zawartych w art. 16. Analogiczne zapisy mają odzwierciedlenie w art. 22 ust. 8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jedną zatem funkcją spełnianą przez amortyzację jest jej funkcja kosztowa. Stanowi ona element planowania kosztów, cen oraz efektywności inwestycji. Jako składnik kosztowy wpływa na ostateczny efekt finansowy, a przez to również obciążenie podatkowe dochodu. Obok funkcji kosztowej amortyzacja spełnia funkcję umorzeniową i finansową. Funkcja umorzeniowa amortyzacji ma charakter rachunkowy. Dokonywanie odpisów umorzeniowych wyraża stopniowe zmniejszanie wartości pierwotnej środków trwałych. Natomiast finansowa funkcja amortyzacji jest narzędziem  gromadzenia  zasobów  pieniężnych  niezbędnych do sfinansowania odtworzenia zużytych obiektów majątku trwałego.

Główną cechą wyróżniającą aktywa trwałe jest to, iż okres zużycia czy wykorzystania wynosi więcej niż jeden rok. Aktywa trwałe materialne lub niematerialne mogą być nabyte przez firmę lub wytworzone we własnym zakresie. Aktywa trwałe materialne to budynki, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu, środki trwałe w budowie, ulepszenia środków trwałych itp. Natomiast wartości niematerialne i prawne to patenty, znaki towarowe, marki, wzory przemysłowe i użytkowe, autorskie prawa majątkowe, licencje, know-how itp.  

Amortyzacja  środka  trwałego  polega  na  systematycznym  odpisywaniu  części  jego wartości w koszty, w związku z jego zużyciem. Najlepiej przedstawić to na przykładzie. 

Przykład 1

Wyobraźmy sobie, że przedsiębiorstwo zakupiło środek trwały o wartości 1000 zł. Środek ten będzie zdatny do użytku przez 10 lat, po którym to okresie będzie on już bezużyteczny i będzie trzeba go wymienić na nowy. W związku z tym, przez okres 10 lat, przedsiębiorstwo będzie odpisywało po 1/10 wartości danego środka trwałego w koszty, aż po 10 latach cała wartość środka trwałego zostanie przeniesiona w koszty. W najprostszym przykładzie, wartości te wyglądałyby następująco:

• wartość początkowa 1.000 zł,

• stawka amortyzacyjna 1000 zł.

Amortyzacja środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych wg prawa podatkowego 

Środki trwałe

Zgodnie z ustawami podatkowymi amortyzacji podlegają stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:

• budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,

• maszyny, urządzenia i środki transportu,

• inne przedmioty - o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 17a pkt 1updop i odpowiednio art. 23a pkt 1 updof, zwane środkami trwałymi. 

Amortyzacji podlegają również:

1. niezależnie od przewidywanego okresu używania:

• przyjęte do używania inwestycje w obcych środkach trwałych, zwane dalej „inwestycjami w obcych środkach trwałych”,

• budynki i budowle wybudowane na cudzym gruncie,

• składniki  majątku  o  których  mowa  w  art.  16a  ust.  1  updop  i  22b  ust.  1  updof,  niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy określonej w art. 17a pkt 1 updop i art. 23a pkt 1 updof, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami tych składników - jeżeli zgodnie z przepisami odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający

- zwane także środkami trwałymi;

2. tabor transportu morskiego w budowie, sklasyfikowany w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) wprowadzonej rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 29 października 2008 r.  w  sprawie  Polskiej  Klasyfikacji  Wyrobów  i  Usług  (PKWiU)  w  grupowaniu o symbolu 30.11 „Statki i konstrukcje pływające”. 

Wartości niematerialne i prawne

Amortyzacji podlegają, z zastrzeżeniem art. 16c updop i art. 22c updof, nabyte nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania:

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• autorskie lub pokrewne prawa majątkowe,

• licencje,

• prawa określone w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 roku - Prawo własności przemysłowej

• wartość  stanowiącą  równowartość  uzyskanych  informacji  związanych  z  wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how)

- o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 17a pkt 1, zwane wartościami niematerialnymi i prawnymi. 

Amortyzacji podlegają również, niezależnie od przewidywanego okresu używania:

• wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze:

a) kupna,

b) przyjęcia  do   odpłatnego   korzystania,   a   odpisów   amortyzacyjnych,   zgodnie z przepisami dokonuje korzystający,

c) wniesienia do spółki na podstawie przepisów o komercjalizacji i prywatyzacji,

• koszty  prac  rozwojowych  zakończonych  wynikiem  pozytywnym,  który  może  być wykorzystany na potrzeby działalności gospodarczej podatnika, jeżeli:

a) produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone, oraz

b) techniczna przydatność produktu lub technologii została przez podatnika odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie podatnik podjął decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii, oraz

c) z dokumentacji dotyczącej prac rozwojowych wynika, że koszty prac rozwojowych zostaną pokryte  spodziewanymi  przychodami ze  sprzedaży  tych produktów  lub zastosowania technologii,

• składniki majątku, wymienione w art. 16b ust 1 updopi odpowiednio art. 22b ust 1 updoh, niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy określonej   w art. 17a pkt 1 updop i odpowiednio 23a pkt 1 updof, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami albo uprawnionymi do korzystania z tych wartości - jeżeli zgodnie z przepisami odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający

- zwane także wartościami niematerialnymi i prawnymi. 

Wyłączenia z amortyzacji

Ustawodawca w art. 16c ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych i art. 22c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wyłączył pewne składniki majątku jako niepodlegające amortyzacji i określił, że amortyzacji nie podlegają:

• grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów,

• budynki, lokale, budowle i urządzenia zaliczane do spółdzielczych zasobów mieszkaniowych lub służących działalności społeczno-wychowawczej prowadzonej przez spółdzielnie mieszkaniowe,

• dzieła sztuki i eksponaty muzealne,

• wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w inny sposób niż określony w art. 16b ust. 2 pkt 2 updop i art. 22b ust. 2 pkt 2 updof,

• składniki majątku, które nie są używane na skutek zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej albo zaprzestania działalności, w której te składniki były używane; w tym przypadku składniki te nie podlegają amortyzacji od miesiąca następującego po miesiącu, w którym zawieszono albo zaprzestano tę działalność

- zwane odpowiednio środkami trwałymi lub wartościami niematerialnymi i prawnymi. 

Powyższe zasady wynikają z następujących przepisów prawa podatkowego:

1. art. 22a i art. 22b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych co podlega amortyzacji; natomiast w art. 22c ww ustawy zapisano rzeczy i prawa niepodlegające amortyzacji;

2. art. 16a i art. 16b ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych co podlega amortyzacji.; natomiast w art. 16c ww ustawy zapisano rzeczy i prawa niepodlegające amortyzacji. 

Co miesiąc, w koszty zaliczane są „raty” amortyzacyjne związane z danym środkiem trwałym. Wraz z upływem czasu, skumulowana wartość „rat” amortyzacyjnych regularnie wzrasta, a ostatecznie dochodzi do wartości, która odzwierciedla 100% wartości początkowej środka trwałego. Ta skumulowana wartość miesięcznych kwot amortyzacji to umorzenia, czyli wartość „zamortyzowania” danego środka trwałego. Stopień „zamortyzowania” (wartości netto środka) trwałego możn...