Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem - część II

1. Prowadzenie przedsiębiorstwa w okresie od śmierci przedsiębiorcy do ustanowienia zarządu - podejmowanie czynności zachowawczych

Art. 13 ust. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym stanowi, iż w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoba, o której mowa w art. 14, może dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na: 

• zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią; 
• zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2018 r. poz. 395, 398, 650 i 1629). 

Powyższe czynności określa się mianem czynności zachowawczych. Czynności zachowawcze to działania faktyczne i prawne, których celem jest ochrona wspólnych praw do przedsiębiorstwa w spadku, w szczególności – ochrona przedsiębiorstwa przed pogorszeniem jego stanu. W ramach czynności zachowawczych można przede wszystkim:

• regulować już wymagalne zobowiązania, np. zapłacić za dostarczone do firmy towarylub zrealizować usługi, do których wykonania zobowiązał się przedsiębiorca,
• przyjmować płatności związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (środki te trafią na rachunek firmy, a nie do majątku osoby przyjmującej płatność),
• sprzedawać zapasy, czyli np. wytworzone towary, nabyte surowce, produkty i półprodukty.

Osoba, o której mowa w art. 14, może także dokonywać czynności zwykłego zarządu w zakresie przedmiotu działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę przed jego śmiercią, jeżeli ciągłość tej działalności jest konieczna do zachowania możliwości jej kontynuacji lub uniknięcia poważnej szkody. 
Osobami, o których mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym są:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub 
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, albo 
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. 
   

Typowe obszary czynności zwykłego zarządu to sprzedaż towarów i świadczenie usług (także w ramach nowych umów), przyjmowanie związanych z tym opłat oraz płatności na rzecz dostawców towarów i usług. 

1.1. Przykładami sytuacji, w których zakres czynności zachowawczych może obejmować wszystkie czynności zwykłego zarządu są istnienie ryzyka utraty znacznej części klientów lub kluczowego kontrahenta wskutek braku ciągłości działalności operacyjnej (np. zapewnienia dużemu odbiorcy bieżących dostaw) albo ryzyko wysokich kosztów zatrzymania produkcji i ponownego rozruchu przedsiębiorstwa (np. pieców). 

Przykład 1
Przedsiębiorca zmarł i nie pozostawił testamentu. W momencie śmierci był żonaty, a przedsiębiorstwo należało do wspólnego majątku małżonków. Małżonkowie mieli dwójkę dorosłych dzieci – córkę i syna.

Pytanie
Kto jest uprawnionym do dokonywania czynności zachowawczych?

Odpowiedź
Czynności zachowawcze mogą być dokonywane przez żonę Przedsiębiorcy oraz przez każdego z jego dzieci. Osoby te nie muszą działać łącznie. 

1.2. Od momentu potwierdzenia kręgu następców prawnych przedsiębiorcy, czynności zachowawcze mogą być podejmowane przez osoby, które wskazuje: 

• postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku,
• notarialny akt poświadczenia dziedziczenia lub 
• europejskie poświadczenie spadkowe. 

Uprawnienie to zachowuje także małżonek, który ma udział w przedsiębiorstwie w spadku (nawet jeśli nie należy do kręgu spadkobierców). 

Przykład 2
Przedsiębiorca w testamencie powołał do spadku swojego młodszego syna. Ale wcześniej w ramach zapisu windykacyjnego przekazał przedsiębiorstwo starszemu synowi. Zapis windykacyjny pozwala przyszłemu spadkodawcy przekazać składnik swojego majątku. W przypadku zapisu windykacyjnego, w przeciwieństwie do spadku, zapisobiorca otrzymuje konkretny  składnik majątku zapisodawcy, natomiast spadkobierca dziedziczy spadek, w skład którego wchodzi co do zasady cały majątek spadkodawcy. Przedsiębiorca w chwili śmierci nie był żonaty.

Pytanie
Kto jest uprawnionym do dokonywania czynności zachowawczych?

Odpowiedź
Z chwilą ogłoszenia testamentu czynności zachowawcze mogą być dokonywane wyłącznie przez starszego syna Przedsiębiorcy, będącego zapisobiorcą windykacyjnym.

Przykład 3
Przedsiębiorca był żonaty, a przedsiębiorstwo należało do wspólnego majątku małżonków. Przedsiębiorca sporządził testament, w którym do spadku powołał swoje dzieci.

Pytanie
Kto jest uprawnionym do dokonywania czynności zachowawczych?

Odpowiedź
Czynności zachowawcze mogą być dokonywane przez żonę Przedsiębiorcy.

1.3. W przypadku gdy przedsiębiorca zatrudniał w swoim przedsiębiorstwie pracowników, czynności zachowawcze mogą być podejmowane również w stosunku do nich. 

W myśl art. 632 § 1 Kodeksu pracy z dniem śmierci pracodawcy umowy o pracę z pracownikami wygasają, z zastrzeżeniem § 3–11. Zgodnie z § 3 pkt 2 przepis §1 nie ma zastosowania w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629), zwanej dalej „ustawą o zarządzie sukcesyjnym” .
Według § 4 powyższego artykułu w przypadku, o którym mowa w § 3 pkt 2, umowa o pracę z pracownikiem wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że przed tym dniem nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231. 
Stosownie do treści § 5 niniejszego artykułu w przypadku gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym, albo zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach: 

1. do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera osoba, o której mowa w art. 14 ustawy o zarządzie sukcesyjnym; 
2. do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny.

Z powyższej regulacji wynika, iż w przypadku gdy przedsiębiorca nie powołał zarządcy sukcesyjnego, stosunki pracy pozostają w mocy przez okres trwający 30 dni liczony od dnia jego śmierci. W tym czasie osoba uprawniona do czynności zachowawczych może doprowadzić do trwałego przedłużenia tych stosunków 
i w konsekwencji – do zachowania ich ciągłości przez okres zarządu sukcesyjnego. W ramach czynności zachowawczych może zostać z pracownikiem zawarte porozumienie o kontynuacji stosunku pracy. Porozumienie to musi zostać zawarte w formie pisemnej. Strony powyższego porozumienia mogą uzgodnić wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę. 
Umowy o pracę zawarte na czas określony wygasają po upływie terminów, na jakie zostały zawarte.  Według art. 63²§ 7 Kodeksu pracy w przypadku gdy zgodnie z ustawą o zarządzie sukcesyjnym nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy, umowa o pracę na czas określony rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta, jeżeli termin jej rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że strony uzgodnią wcześniejszy termin rozwiązania umowy. Jeżeli termin rozwiązania umowy o pracę na czas określony przypada po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy umowa o pracę wygasa z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, chyba że wcześniej rozwiąże się z upływem czasu, n...