Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem

1. Co to jest zarząd sukcesyjny

Zarząd sukcesyjny jest formą tymczasowego kierowania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Dla wykonywania zarządu sukcesyjnego powołuje się zarządcę sukcesyjnego. Jest on odpowiedzialny za prowadzenie przedsiębiorstwa, w szczególności za sprawy podatkowe, sprawy dotyczące ubezpieczeń społecznych, a także sprawy dotyczące umów z pracownikami (sprawy z zakresu zatrudnienia) czy kontaktów z kontrahentami do czasu uregulowania formalności spadkowych.
Zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem w tym ustanawiania zarządu sukcesyjnego, wykonywania zarządu sukcesyjnego, prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, odwołania i wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego reguluje ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem tej ustawy jest ochrona przedsiębiorstw przed skutkami śmierci prowadzących je osób. Ustawa wprowadza kompleksowe rozwiązania, dzięki którym działalność firm jednoosobowych będzie mogła być płynnie kontynuowana. 

2. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego

Zarząd przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, zgodnie z treścią art. 1 ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, dotyczy takiego przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Wykonywanie działalności gospodarczej na podstawie wpisu do CEIDG skutkuje tym, iż funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest ściśle związane z jego właścicielem prowadzącym to przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo osoby fizycznej nie posiada odrębnej od swego właściciela osobowości prawnej. W myśl art. 55¹ Kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo jest zespołem składników materialnych i niematerialnych (narzędzi, towarów, wierzytelności, innych praw wynikających z kontraktów handlowych itp.). Podmiotem praw związanych z tą działalnością gospodarczą jest sam przedsiębiorca, który odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania wynikające z tej działalności. 

Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:

1. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
2. spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
3. spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Jeżeli przedsiębiorca nie złożył wniosku o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego, po śmierci przedsiębiorcy zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony wyłącznie w wyniku powołania zarządcy sukcesyjnego przez spadkobierców (ustawowych lub testamentowych) oraz małżonka, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie.
W przypadku uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku. Do powołania zarządcy sukcesyjnego w opisanych powyżej przypadkach, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Natomiast gdy nie zostało wydane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, nie został zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia ani nie zostało wydane europejskie poświadczenie spadkowe, wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się przy uwzględnieniu wszystkich znanych osobie powołującej zarządcę sukcesyjnego osób, którym w chwili powołania zarządcy sukcesyjnego przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. 
Powyższe osoby czyli małżonek zmarłego przedsiębiorcy, spadkobiercy, nowy właściciel przedsiębiorstwa (powstały po uprawomocnieniu się postanowienia 
o nabyciu spadku) składają przed notariuszem oświadczenie o przysługującym im udziale w przedsiębiorstwie w spadku oraz znanych jej innych osobach, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, a małżonek lub spadkobierca, także oświadczenia o:

1. istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od     dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi,
2. znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów
   - pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego w opisanych powyżej przypadkach, oraz zgoda każdej z tych osób, wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Osoba wyznaczona na zarządcę sukcesyjnego musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może pełnić funkcji zarządcy sukcesyjnego osoba, wobec której prawomocnie orzeczono:

1. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej lub
2. środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

Osoba powołana na zarządcę sukcesyjnego składa przed notariuszem oświadczenie o braku prawomocnie orzeczonych wobec niej zakazów, pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia
Zarządcą może być także prokurent, z tym przy udzielaniu prokury, albo dla istniejącej prokury należy zastrzec, że wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Przedsiębiorca może także wyznaczyć zarządcę „rezerwowego” na wypadek, gdyby powołany w pierwszej kolejności zarządca sukcesyjny zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub nie mógł jej pełnić (np. z powodu śmierci, ubezwłasnowolnienia albo orzeczonego zakazu).
Jeżeli nie zostanie wyznaczony zarządca rezerwowy, a przedsiębiorca nie powoła w zwykłym trybie kolejnego zarządcy sukcesyjnego, wystąpienie powyższych zdarzeń spowoduje, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy nie zostanie ustanowiony zarząd sukcesyjny. Wówczas jedyną drogą do ustanowienia zarządu sukcesyjnego będzie skorzystanie przez następców prawnych przedsiębiorcy z procedury powołania zarządcy sukcesyjnego przed notariuszem.
W CEIDG ujawniony będzie zawsze tylko jeden zarządca sukcesyjny. Zarządca rezerwowy zostanie ujawniony w CEIDG dopiero wówczas, gdy do CEIDG zgłoszona zostanie rezygnacja, śmierć, utrata lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych, odwołanie przez przedsiębiorcę zarządcy sukcesyjnego powołanego 
w pierwszej kolejności albo orzeczenie wobec niego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. 

Podkreślić zatem należy, iż wyznaczenie zarządcy przez przedsiębiorcę jeszcze za jego życia pozwala na uniknięcie dodatkowych formalności i kosztów (w szczególności kosztów notariusza). Dzięki temu:

• przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania,
• zarządca zaraz po śmierci przedsiębiorcy będzie mógł zająć się prowadzeniem firmy (bez konieczności załatwiania spraw u notariusza),
• umowy z pracownikami pozostaną w mocy,
• zachowana będzie ciągłość wykonywania kontraktów,
• zarządca będzie mógł szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji, zezwoleń itp.,
• przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT – wystarczy zgłoszenie zarządcy do urzędu skarbowego

Od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony - do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku może dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, polegających w szczególności na:

1. zaspokajaniu wymagalnych roszczeń lub przyjmowaniu należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią;
2. zbywaniu rzeczowych aktywów obrotowych w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 19 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.

Osoby te dokonują powyższych czynności w imieniu własnym, na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Osoba, która w złej wierze dokonała powyższej czynności będąc do niej nie była uprawniona, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez dokonanie tej czynności.
Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego do dokonania wyżej wymienion...