Świadczenia pozapłacowe dla pracowników - część II

1. Abonament medyczny

 - lekarz medycyny pracy i inne usługi medyczne poprawiające kondycję psychofizyczną pracowników (profilaktyka zdrowotna)

PROBLEM

Firma otrzymała bardzo korzystną ofertę od zakładu opieki zdrowotnej, w którym oprócz świadczeń w postaci badań okresowych pracowników zaproponowano także ćwiczenia ruchowe z trenerem (w tym dla rodziny) a także zajęcia z psychologiem z zakresu radzenia sobie ze stresem. Poszczególne usługi medyczne nie będą każdorazowo wyceniane i dokumentowane indywidualnie fakturą lecz firma będzie płacić jednolity abonament (w okresie umowy zawsze taka sama kwota).

ODPOWIEDŹ

Na wstępie należy wyraźnie zaznaczyć, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który wcześniej nie przeszedł badań wstępnych potwierdzonych orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwskazań do zatrudnienia go na danym stanowisku pracy. Nie mniej jednak nie ma obowiązku, aby pracownik przechodził badania wstępne, jeżeli będzie pracował na tym samym stanowisku na podstawie kolejnej umowy o pracę, która jest zawierana nie później niż 30 dni o dnia rozwiązania (lub wygaśnięcia) umowy poprzedniej. Taka sama sytuacja wystąpi, jeżeli pracownik podejmie pracę u innego pracodawcy (na takim samym stanowisku) a pomiędzy dniem zakończenia poprzedniej umowy o pracę a dniem zawarcia nowej nie upływa więcej niż wspomniane powyżej 30 dni.

W przypadku badań okresowych termin kolejnego badania upływa po 5 latach, chyba że przepisy szczególne (ze względu na charakter pracy) nakazują krótsze terminy. Występują także badania kontrolne, a dotyczą one pracowników, którzy przebywali na zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni. Natomiast tylko dla części pracowników kodeks pracy przewiduje badania końcowe – dotyczą one głównie pracowników, którzy zatrudnieni byli w warunkach oddziaływania pyłów zwłókniających oraz narażenia na działanie substancji mogących wywoływać choroby nowotworowe.

Należy zaznaczyć, że wszelkie świadczenia wymienione powyżej, za które płaci pracodawca, a wynikają one z przepisów innych ustaw (w tym głównie kodeks pracy) nigdy nie będą stanowić dla pracownika przychodów ze świadczeń nieodpłatnych. Jak wskazuje bowiem art. 229 §6 kodeksu pracy: wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Przykład 1

Pracownik zatrudniony w kopalni węgla kamiennego zostaje wysłany na badania okresowe do innego miasta, gdzie znajduje się wyspecjalizowana klinika. Pracodawca jest zobowiązany pokryć koszty badań w klinice, ale także powinien pokryć pracownikowi koszty dojazdu. Wszelkiego typu koszty poniesione w związku z takim badaniem stanowią dla pracodawcy podatkowe koszty uzyskania przychodu, natomiast po stronie pracownika nie powstaje przychód ze świadczeń nieodpłatnych.

Ponadto jeżeli z innych przepisów wynika, że pracodawca ze względu na szczególny rodzaj warunków pracy powinien zabezpieczać zdrowie pracowników (np. szczepionki dla lekarzy i pielęgniarek), to wtedy także nie będziemy mieli do czynienia z koniecznością wykazania świadczeń nieodpłatnych. Należy tu w szczególności wskazać na rozporządzenie Rady Ministrów z 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności. Jak można zauważyć w rozporządzeniu została przedstawiona lista stanowisk, dla których szczepienie powinno się odbyć.

Przykład 2

Na określonym obszarze kraju stwierdza się podwyższoną ilość zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu. W związku z tym pracownicy nadleśnictwa w tym rejonie powinni zostać wysłani przez pracodawcę na szczepienia ochronne. Ich koszt musi zostać pokryty przez nadleśnictwa a kwota usługi nie będzie dopisana do przychodów pracowników ze stosunku pracy.

Dla części pracowników możliwe jest także możliwe sfinansowanie szczepień przeciwko grypie. Jednakże w tym przypadku jak wskazuje w interpretacji indywidualnej z dnia 17.04.2008 r., sygn. IPPB2/415-101/08-6/MK Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie: … stwierdzić należy, że od podatku dochodowego od osób fizycznych będzie zwolniona wartość świadczeń rzeczowych w postaci szczepień ochronnych jedynie dla pracowników służby zdrowia, szczególnie narażonych na zakażenie ww. szkodliwymi czynnikami biologicznymi, którym pracodawca jest zobowiązany zapewnić szczepienia ochronne. … Natomiast w stosunku do pozostałych pracowników wartość otrzymanego świadczenia w formie szczepienia będzie stanowiła przychód ze stosunku pracy zgodnie z art. 12 ust.1 updof. Wartość nieodpłatnego świadczenia opłaconego za pracownika pracodawca ma obowiązek doliczyć do wynagrodzenia wypłacanego w danym miesiącu i od łącznej wartości obliczyć i odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy według zasad przewidzianych dla opodatkowania przychodów ze stosunku pracy, zgodnie z przepisami art.31, 32 i 38 ww. ustawy.

Przykład 3

Prywatny zakład opieki zdrowotnej lub szpital sfinansował lekarzom i pielęgniarkom szczepienia przeciwko grypie ze względu na kontakt z chorymi. Takie same szczepienia zostały sfinansowane pracownikom naukowo-dydaktycznym uczelni wyżej ze względu na ciągły kontakt ze studentami. W pierwszym przypadku wartość szczepień nie zostanie doliczona pracownikom do przychodu ze stosunku pracy, natomiast pracownikom uczelni w miesiącu otrzymania szczepień należy ich wartość dopisać do przychodu ze stosunku pracy i opodatkować.

W przedstawionych sytuacjach warto podkreślić, iż fiskus uznaje, że w przypadku gdy szczepienia są konieczne, ponieważ pracownicy przebywają w miejscach gdzie istnieje ryzyko zakażenia tymi chorobami, to wydatki na tego rodzaju szczepienia nie generują przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W zmienionych interpretacjach indywidualnych nr DD3.8222.2.190.2015.CRS w sprawie szczepień przeciwko grypie oraz DD3.8222.2.191.2015.CRS w sprawie szczepień przeciwko WZW z października 2015 r. Minister Finansów wskazał na przepisy Kodeksu pracy, które nakazują pracodawcy chronić życie i zdrowie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, w tym reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywania środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy.

Minister Finansów wskazał również, iż w Kodeksie pracy (art. 2221 § 3) mowa jest o tym, że minister ds. zdrowia i minister ds. pracy określą m.in. wykaz szkodliwych czynników biologicznych. Taki wykaz zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. (Dz. U. Nr 81, poz. 716, z późn. zm.), które nakazuje w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu jest dostępna szczepionka, stosowanie ustawy dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

A w art. 20 ust. 3 tej ustawy jest mowa o tym, że koszty zakupu szczepionek oraz szczepień ponosi pracodawca.

Czym innymi jest jednakże sytuacja, w której pracodawca zawiera umowę z jednostką opieki zdrowotnej w ramach tzw. abonamentów medycznych. Ich cechą jest to, że w ramach jednej kwoty ryczałtowej pracownik otrzymuje badania z zakresu medycyny pracy (badania wstępne, okresowe, itd.) oraz inne usługi (np. aerobik zdrowotny). Niekiedy jest też tak, że z usług dodatkowych może korzystać rodzina pracownika.

W takim przypadku pracodawca powinien dążyć do rozdzielenia usług na obowiązkowe i fakultatywne, gdyż w odmiennym przypadku będzie zmuszony doliczyć całość wartości abonamentu medycznego pracownikowi do przychodów ze stosunku pracy. Konsekwentnie podział abonamentu będzie powodował konieczność doliczenia pracownikowi w miesiącu otrzymania tej części kwoty abonamentu, która przypada na dodatkowe usługi medyczne.

Przykład 4

Pracodawca zawarł umowę z jednostką opieki zdrowotnej, gdzie co prawda występuje ryczałtowa kwota abonamentu w wysokości 100 zł miesięcznie, przy czym w ramach zawartej umowy szczegółowo określono, iż 30 zł przypada na badania z zakresu medycyny pracy. Zatem każdego miesiąca pracodawca doliczy pracownikowi do przychodu ze stosunku pracy kwotę 70 zł.

Na szczególnie ważny aspekt zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 1 sierpnia 2014 roku, sygn. II FSK 1970/12. Zagadnienie dotyczy:

• wartości kwoty jaka powinna być dopisana pracownikowi do przychodu ze stosunku pracy – jest to kwota jaka jest płacona przez pracodawcę za pracownika,

• konieczności wypowiedzenia się przez pracownika, czy przyjmuje on dodatkowe świadczenie ze strony pracodawcy o charakterze medycznym lub quasi-medycznym - jest to nawiązanie do kryteriów jakie wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 08.07.2014 r., sygn. K 7/13.

I tak: Błędne jest identyfikowanie rzeczywistego przysporzenia, jakie pracownik otrzymał, z wartością potencjalnego świadczenia medycznego, do jakiego jest uprawniony, stosowanie do wykupionego przez zakład pracy pakietu medycznego. I dalej: Bez znaczenia … pozostaje to czy pracownik w rzeczywistości skorzystał z usługi medycznej objętej pakietem, czy też nie. Już samo przyznanie mu „abonamentu” medycznego przynosi realną korzyść w postaci uniknięcia wydatku, jaki musiałby ponieść w przypadku braku takiego świadczenia ze strony zakładu pracy. I co najważniejsze:

• W świetle powyższych uwag, określone świadczenie można uznać za „inne nieodpłatne świadczenie” w rozumieniu art. 12 ust.1 i art.11 ust.1 u.p.d.o.f., jeżeli pracownik wyraził zgodę na objęcie go świadczeniem medycznym. Pracodawca powinien więc zapewnić swemu pracownikowi … możliwość wypowiedzenia się co do objęcia go ubezpieczeniem. Zgoda pracownika może zostać wyrażona w różnej formie,

• np. w umowie o pracę, odrębnym oświadczeniu, czy też przez przyjęcie przez pracowników regulaminu obowiązującego w zakładzie pracy, a który przewidywać będzie omawiane ubezpieczenie.

Przykład 5

Spółka wykupiła abonamenty medyczne pracownikom za kwotę 100 zł miesięcznie obejmujące swym zakresem medycynę pracy oraz inne usługi medyczne i quasi-medyczne, przy czym w umowie wyodrębniono koszty poszczególnych usług medycznych. Pracownik nie zgodził się jednakże na pobór świadczeń innych niż z zakresu medycyny pracy. W takim przypadku pracodawca nie doliczy żadnej kwoty temu pracownikowi do przychodu ze stosunku pracy.

Podstawa prawna: art. 12 ust.1 i 3 i art.11 ust.1 i ust.2a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych; rozporządzenie Rad...