Spółka cywilna jako aport do innej spółki

Przedsiębiorstwo spółki cywilnej i współwłasność

Spółka cywilna nie jest podmiotem odrębnym od wspólników, lecz jest wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym. Należy odróżnić spółkę cywilną od przedsiębiorstwa prowadzonego przez tę spółkę. O ile spółka cywilna powinna być oznaczona imieniem i nazwiskiem wspólników, o tyle przedsiębiorstwo przezeń prowadzone może też tak być oznaczone, ale nie musi. Wspólnicy spółki cywilnej mogą przybrać dowolną nazwę, która jest synonimem prowadzonego przez nich przedsiębiorstwa. Nie jest wyłączona możliwość posłużenia się przez nich nazwą fantazyjną. Taka nazwa będzie mogła być chroniona przed naruszeniami konkurencji.

Podstawową cechą spółki cywilnej jest istnienie specjalnego rodzaju współwłasności – tzw. współwłasności łącznej. W polskim prawie istnieją bowiem dwa rodzaje współwłasności – oprócz łącznej mamy jeszcze zwykłą, czyli „w częściach ułamkowych”, która występuje w przeważającej ilości wypadków (spadki, wspólnie nabyte mienie itp.). Jej cechą charakterystyczną jest możliwość wyodrębnienia udziałów i co za tym idzie wskazanie przewagi jednego ze współwłaścicieli. Inaczej jest przy spółce cywilnej, gdzie udziały nie dają się wyodrębnić. W trakcie prawnego istnienia spółki żaden z jej wspólników nie może dysponować jej majątkiem. Po prostu każdemu przysługują równe prawa do całości majątku. Przy wnoszeniu spółki aportem do innego podmiotu nie jest dlatego możliwe przeniesienie udziałów we współwłasności majątku.

Przykład: Przy podpisywaniu umowy spółki cywilnej w 2005 r. jeden ze wspólników jako wkład wniósł do spółki nieruchomość gruntową. W efekcie tej czynności prawnej nieruchomość stała się przedmiotem współwłasności łącznej wszystkich wspólników. Przy aportowaniu przedsiębiorstwa spółki do spółki z o.o. można zawrzeć umowę przenoszącą własność nieruchomości bez innych składników majątkowych. Nie jest jednak możliwe przeniesienie własności udziału w nieruchomości.

Wkład wspólnika

Przy przenoszeniu przedsiębiorstwa spółki cywilnej na rzecz innego podmiotu bardzo ważny jest skład majątku spółki, na który składają się przede wszystkim wkłady wspólników. Wkład może polegać na wniesieniu do spółki własności albo na świadczeniu usług. Wkłady mogą mieć postać pieniężną lub rzeczową. Mogą też polegać na wniesieniu innych praw np. użytkowania gruntu lub lokalu, prawa najmu lub dzierżawy, wniesieniu używania samochodu, patentu itp. Wreszcie wkładem wspólnika może być świadczenie usług określonych w umowie, zarówno przez cały czas trwania spółki, jak i przez inny oznaczony czas. Wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. W czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Podobnie wierzyciel wspólnika nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w jego poszczególnych składnikach.

Przy aportowaniu przedsiębiorstwa wkłady wspólników stają się częścią majątku wspólnego wspólników i nie mogą być oddzielnie przenoszone, chyba że mogą stanowić odrębny przedmiot praw i obowiązków (np. działka, samochód itp.).

Zdolność aportowa spółki cywilnej

Wniesienie przedsiębiorstwa spółki cywilnej do innej spółki (np. spółki z o.o.) rodzi określone komplikacje praktyczne, wynikające głównie z braku osobowości i podmiotowości prawnej spółki cywilnej. W rzeczywistości bowiem zachodzi konieczność objęcia udziałów przez poszczególnych wspólników będących współwłaścicielami łącznymi majątku wniesionego do spółki cywilnej. Te same uwagi odnoszą się również do wnoszenia przedsiębiorstwa spółki cywilnej do innych spółek, jednak z racji praktycznej doniosłości skupimy się na aporcie do spółki z o.o. Obecnie przyjmuje się, że wniesienie przedsiębiorstwa spółki cywilnej do innej spółki jest możliwe, byleby spełnione były wymogi wynikające z art. 552 k.c. i art. 751 § 1 k.c. Na takim stanowisku stanął SN w uchwale z 22 maja 1996 r. (sygn. akt III CZP 49/96, OSNC z 1996 r. nr 9, poz. 119), w której stwierdzono: dopuszczalne jest objęcie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na zasadzie współwłasności łącznej, w następstwie podwyższenia kapitału zakładowego wskutek wniesienia aportu w postaci przedsiębiorstwa spółki cywilnej przez jej wyłącznych wspólników. Zgodnie z art. 552 k.c. czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. W rozumieniu tego przepisu przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Można skonkludować, ze przy ocenie wniesienia przedsiębiorstwa jako aportu do spółki bez znaczenia jest, w jakiej formie prawnej prowadzone jest przedsiębiorstwo. W szczególności przedmiotem wkładu niepieniężnego do spółki z o.o. może być przedsiębiorstwo prowadzone przez spółkę cywilną i stanowiące wspólny majątek wspólników. Dla oceny, czy określony przedmiot może stanowić aport do spółki z o.o., jest też obojętne, czy wnoszony jest on przy tworzeniu spółki, czy też w trakcie jej istnienia. Jest to więc spore uproszczenie dla wspólników, którzy wnoszą do innej spółki całe przedsiębiorstwo jako wkład, nie zagłębiając się w kwestie majątkowe dotyczące poszczególnych składników przedsiębiorstwa. Oczywiście rodzi to komplikacje w zakresie przekształcenia współwłasności i przejścia uprawnień przysługujących poszczególnym wspólnikom.

Zgodnie z przepisami k.c. przedsiębiorstwo obejmuje w szczególności:

• Oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa).

• Własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości.

• Prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych.

• Wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne.

• Koncesje, licencje i zezwolenia, patenty i inne prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne.

• Tajemnice przedsiębiorstwa.

• Księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Ważne: Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Skutki aportowania przedsiębiorstwa

Już podczas istnienia i funkcjonowania spółki za jej zobowiązania wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Oznacza to, że wierzyciel może domagać się zapłaty od któregokolwiek z nich – wybierając np. tego, który daje najlepszą gwarancję spłaty zadłużenia. Nie jest przy tym związany żadnymi preferencjami. Solidarnej odpowiedzialności za długi spółki wynikające z zobowiązań powstałych w czasie jej istnienia nie uchyla fakt jej rozwiązania. Warto też podkreślić, że w dochodzeniu należności wierzyciel nie jest ograniczony koniecznością sięgnięcia do majątku spółki. Tak naprawdę nawet to określenie, choć ustawowe, jest nieprecyzyjne – chodzi przecież o wspólny majątek wspólników. W każdym razie jest możliwa sytuacja, w której wierzyciel po uzyskaniu wyroku opiewającego na wszystkich dłużników przeprowadzi egzekucję tylko wobec jednego wspólnika i to tylko z jego majątku osobistego.

Uzupełnieniem wskazanych zasad są przepisy k.c. o zbywaniu przedsiębiorstw. Stanowią one, że nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Co na to sąd? Wniesienie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. należącego do wspólników spółki cywilnej jako aportu do spółki z o.o. może być traktowane jako zbycie tego przedsiębiorstwa w znaczeniu o jakim stanowi art. 526 k.c. (obecnie art. 554 k.c.), co implikuje odpowiedzialność spółki kapitałowej za zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przyjętego przedsiębiorstwa. Wyrok SA w Warszawie z 28 lipca 2004 r. sygn. akt I ACa 1274/03, Wokanda z 2005 r. nr 7-8, poz. 80.

Przejęcie przez inną spółkę jako aportu przedsiębiorstwa wspólników spółki cywilnej ma zatem ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zobowiązania spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadzeniem przejmowanego przedsiębiorstwa. Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świadczenia odszkodowawcze na rzecz kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależytym wykonaniem umów zawartych przez tę spółkę i wszelkie z...